Văn bản thuyết minh là kiểu văn bản nhằm cung cấp tri thức khách quan, xác thực, phổ thông và hữu ích về đặc điểm, tính chất, nguyên nhân của các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên – xã hội.
– Các phương pháp thuyết minh quen thuộc:
+ Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích;
+ Phương pháp liệt kê;
+ Phương pháp nêu ví dụ;
+ Phương pháp dùng số liệu;
+ Phương pháp so sánh;
+ Phương pháp phân loại, phân tích;
2. Viết văn bản thuyết minh có sử dụng một số biện pháp nghệ thuật.
Ví dụ: Đọc văn bản “Hạ Long – Đá và Nước” và trả lời các câu hỏi.
– Văn bản này thuyết minh về đặc điểm kì lạ của Đá và Nước ở Hạ Long. Đặc điểm này rất trừu tượng, khó thuyết minh bằng cách đo đếm, liệt kê…
– Phương pháp thuyết minh:
+ Phương pháp nêu định nghĩa;
+ Phương pháp giải thích;
+ Phương pháp liệt kê;
– Để cho sinh động, tác giả còn sử dụng những biện pháp nghệ thuật như: biện pháp tưởng tượng, liên tưởng để giới thiệu sự kì lạ của Hạ Long (Nước tạo nên sự di chuyển và di chuyển theo mọi cách tạo nên sự thú vị của cảnh sắc. Tuỳ theo góc độ và tốc độ di chuyển của khách, tuỳ theo cả hướng ánh sáng rọi vào các đảo đá mà thiên nhiên tạo nên thế giới sống động. Biến hoá đến lạ lùng.); biện pháp nhân hoá (Đá có tri giác, có tâm hồn).
LUYỆN TẬP
Đọc văn bản “Ngọc Hoàng xử tội ruồi xanh” và trả lời các câu hỏi:
a. Văn bản trên có tính chất thuyết minh. Tính chất thuyết minh được thể hiện ở việc giới thiệu về loài ruồi có hệ thống như: tính chất chung về họ, giống, loài; tập tính sinh sống: sinh đẻ, đặc điểm cơ thể…; cung cấp những kiến thức đáng tin cậy về loài ruồi như giữ gìn vệ sinh phòng bệnh, ý thức diệt ruồi. Những phương pháp thuyết minh được sử dụng trong văn bản:
– Phương pháp nêu định nghĩa: thuộc họ côn trùng hai cánh, mắt lưới;
– Phương pháp phân loại: các loại ruồi;
– Phương pháp dùng số liệu: số vi khuẩn, số lượng sinh sản của một cặp ruồi;
– Phương pháp liệt kê: mắt lưới, chân tiết ra chất dính…
b. Nét đặc biệt của văn bản này: hình thức giống như văn bản tường thuật một phiên toà; nội dung giống như câu chuyện kể về loài ruồi. Những biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong văn bản: nhân hoá, liệt kê.
c. Những biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong văn bản có tác dụng gây hứng thú cho bạn đọc nhỏ tuổi, vừa vui vừa có thêm tri thức.
2. Đọc đoạn văn đã cho (SGK) và nhận xét: Biện pháp nghệ thuật được sử dụng ở đoạn văn này là nghệ thuật kể chuyện: Ngày bé bà kể cho nghe câu chuyện về chim cú (chim cú kêu là có ma tới), sau này đi học mới biết là không phải như vậy. Người viết đã lấy những ngộ nhận thuở nhỏ làm đầu mối cho câu chuyện.
